Rodzaje filtrów fotograficznych - przydatne wskazówki

Opublikowano dnia 08-10-2020
Filtry fotograficzne w fotografii

Słowem wstępu

Filtry fotograficzne mają wiele różnych zastosowań, mogą wzmacniać kolory na zdjęciu, redukować odblaski, przyciemniać określone części kadru czy po prostu chronić soczewkę Twojego obiektywu. Często są wręcz niezbędne przy fotografowaniu w trudnych warunkach oświetleniowych. Filtry są szeroko stosowane w fotografii i kinematografii, niektórzy używają ich tylko w rzadkich sytuacjach, a inni polegają na nich w codziennej pracy.

Co sprawia, że filtry są tak przydatne?

Tak naprawdę w dużym stopniu zależy to od rodzaju wykonywanej fotografii, na przykład przy krajobrazach często korzysta się z wielu różnych filtrów, takich jak polaryzacyjny, pełne szare czy połówkowe, natomiast w fotografii ulicznej i portretowej rzadko się je stosuje, bo po prostu nie ma takiej potrzeby.

Jakie są rodzaje filtrów fotograficznych i jak ich używać?

Istnieje wiele różnych rodzajów filtrów - od tanich, po bardzo drogie warte nawet kilkaset złotych a nawet więcej, co może utrudnić proces wyboru odpowiedniego filtra.

Filtry mogą przynosić różne korzyści, ale jednocześnie źle użyte mogą zaszkodzić zdjęciu i negatywnie wpłynąć na jego jakość. Dlatego ważnym aspektem jest nie tylko wiedza w jakie filtry się zaopatrzyć, ale także, jak ich używać i w jakich sytuacjach.

Filtry fotograficzne w fotografii

Filtry okrągłe i prostokątne

Filtry mogą posiadać różny kształt – zwykle są okrągłe lub prostokątne, ale istnieją także inne, jak np. wsuwane drop-in w specjalny uchwyt czy nawet mocowane na bagnet obiektywu. Najpopularniejsze są filtry okrągłe, nakręcane na obiektyw występujące w wielu rozmiarach – zwykle od 37mm do 105mm. Aby zamocować taki filtr, jego średnica musi być zgodna ze średnicą gwintu obiektywu np. filtr o śr. 77mm nakręcimy na obiektyw gwincie 77mm.

Filtry fotograficzne w fotografii

Filtry prostokątne natomiast występują głównie jako pełne szare i połówkowe szare, ale nie brakuje też efektowych jak nocne czy infrared do fotografii w podczerwieni. W tym przypadku również mamy do dyspozycji wiele rozmiarów, gdzie główny wyznacznik stanowi szerokość filtra:75mm, 84mm, 100mm lub 150mm – na podstawie tej cechy można dobrać odpowiedni uchwyt filtrowy, który montuje się na obiektywie przy specjalnego pomocy adaptera (każdy uchwyt posiada swoje własne dedykowane adaptery, które nie pasują do innych mocowań). W takim uchwycie zwanym też holderem, znajduje się zwykle do 3 slotów, w które można wsuwać filtry prostokątne o właśnie odpowiedniej szerokości.

Jak widać, wydaje się to bardziej skomplikowana metoda stosowania filtrów, ale w zamian otrzymujemy bardzo precyzyjne operowanie filtrami połówkowymi i ciekawe możliwości łączeniu kilki filtrów jednocześnie, co często wykorzystuje się w fotografii krajobrazowej.

Filtr UV

To jeden z najpopularniejszych filtrów, jego główne zadanie to blokowanie promieniowania UV (ultrafioletowego), a także ochrona przedniej soczewki obiektywu przed wszelkimi zabrudzeniami, kurzem i zarysowaniami. Aktualnie większość nowoczesnych aparatów cyfrowych posiada wbudowany przed matrycą filtr blokujący w pewnym stopniu przed promieniowaniem UV - które może objawiać się niebieskawą mgiełką podczas fotografowania bardzo oddalonych obiektów, szczególnie w górach i nad morzem, gdzie występuje zwiększone promieniowanie tych fal.

Filtry te są przezroczyste, i nie wpływają na kolory zdjęcia, jednak ze względu, że jest to dodatkowy element optyczny przed soczewką, może występować minimalny wpływ na ostrość zdjęcia, co widoczne jest raczej dopiero przy dużym przybliżeniu. Jednak dzięki założeniu takiego filtra, możemy bez żadnych obaw fotografować nawet w trudnych warunkach, bo jeśli pęknie czy zarysuje się sam filtr, to jego wymiana jest znacznie tańsza niż próba ratowania uszkodzonej soczewki obiektywu.

Sprawdź naszą ofertę filtrów UV.

Filtry fotograficzne w fotografii

Filtr ochronny

Filtr ochronny, jak sama nazwa wskazuje, ma po prostu chronić soczewkę obiektywu przed zarysowaniem, kurzem, pyłem, piaskiem itp., a jeśli posiada specjalne powłoki np. hydrofobowe, Nano, to również przed tłustymi plamami czy wodą, która skrapla się na powierzchni filtra, dzięki temu jego czyszcznie jest bardzo szybkie i łatwe – wystarczy delikatnie przetrzeć ściereczką.

Zobacz filtry ochronne.

Filtr UV czy ochronny?

Praktycznie oba spełniają taką samą funkcje, chronią obiektyw, więc jeśli używa się nowych, cyfrowych aparatów, między filtrem UV a ochronnym, nie powinno być różnicy (trzeba by ocenić, jak wbudowany filtr przed matrycą aparatu radzi sobie z blokowanie promieniowania UV/IR). Natomiast na pewno znacznie będą miały powłoki, jakimi są powlekane te filtry.

Filtr polaryzacyjny

Ten rodzaj filtra poprawia obraz w sposób, którego nie można osiągnąć żadną inną metodą. Polaryzator to specjalny rodzaj filtra, który ma zdolność blokowania światła spolaryzowanego (czyli odbitego) - często postrzeganego jako „odblask”. Filtry te zwykle posiadają obrotowy pierścień czy pokrętło, co pozwala płynnie regulować, jak mocno chcemy zafiltrować spolaryzowane światło.

Sprawdź filtry polaryzacyjne nakręcane oraz w wersji dla systemów filtrowych - prostokątne lub specjalnie dedykowane.

Rezultatem działania filtra polaryzacyjnego jest:

  • Przyciemnienie nieba, powstaje intensywny, głęboki odcień błękitu i uwydatnienie bieli chmur
  • Redukcja odbić od powierzchni wody, szkła, i innych odblaskowych powierzchni np. uzyskanie efektu idealnie przejrzystej wody, fotografowanie obiektów za szybą czy zredukowanie refleksów na powierzchni samochodu / w fotografii motoryzacyjnej
  • Uzyskanie intensywnej zieleni wszelkich roślin – drzewa, trawy, kwiaty itp.
  • Wzmocnienie kolorów tęczy
  • Ogólna poprawa kontrastu na zdjęciu
  • Przyciemnienie całego obrazu o ok 1-2 działki światła, co jest naturalnym efektem działania filtra
  • Często filtry te delikatnie ocieplają kolory, co przekłada się na ładniejsze odcienie skóry i ogólny przyjemniejszy odbiór zdjęcia
Filtry fotograficzne w fotografii

Efekty widoczne "gołym okiem"

Co ciekawe, nie trzeba nawet zakładać polaryzatora na obiektyw, aby zobaczyć jaki da efekt, wystarczy patrzeć przez niego i obracać pierścieniem, a będziesz zdumiony :) Działa to podobnie jak noszenie spolaryzowanych okularów przeciwsłonecznych, gdzie sceny krajobrazowe mogą wyglądać naprawdę imponująco.

Najsilniejszy efekt polaryzacji

Polaryzatory pokazują największy efekt, gdy fotografujemy pod kątem 90 stopni względem słońca (czyli słońce jest po prawej lub lewej stronie, a nie z tyłu ani z przodu). Jednak nie powinno się go stosować do każdego zdjęcia z założeniem, że poprawi obraz. Nadmierne użycie polaryzatora może prowadzić do powstania nienaturalnych efektów, szczególnie podczas fotografowania bardzo szerokim obiektywem, lub gdy zbyt mocno się go skręci – stopień polaryzacji należy każdorazowo dostosować do zastanych warunków.

Uwaga: im szersza ogniskowa obiektywu, tym zwiększa się prawdopodobieństwo pojawienia problemów związanych z nierównomiernym przyciemnieniem nieba – jednak jest to naturalna cecha tych filtrów.

Filtry fotograficzne w fotografii

Filtry szare ND (neutralnie szare)

W przeciwieństwie do filtra polaryzacyjnego, który zmienia wygląd obrazu, filtry ND (z ang. neutral density) mają na celu pozostać jak najbardziej neutralne i po prostu zmniejszyć całkowitą ilość światła docierającego przez obiektyw na matrycę aparatu. Dzięki temu zabiegowi, aby skompensować powstałe przyciemnienie, zmniejsza się czas otwarcia migawki i uzyskuje efekt rozmycia ruchu, nawet w sytuacjach mocnego światła. Poruszające się elementy w kadrze jak wodospady, chmury, ludzie itp. mogą tworzyć efektowne smugi lub całkowicie się rozmyć, co otwiera szereg nowych, twórczych możliwości. Oczywiście w celu kompensacji ekspozycji można także szerzej otworzyć przysłonę, co pozwoli na fotografowanie jasnymi obiektywami i uzyskanie płytkiej głębi ostrości nawet w słoneczny dzień. Jak widać, możliwości filtrów szarych mogą być bardzo przydatne.

Zobacz filtry szare okrągłe oraz szare prostokątne.

Tabela ekspozycji

Filtry szare mogą przyciemniać z różną mocą, im mocniejszy (gęstszy) filtr, tym mniej światła przepuszcza, czyli ma mniejszą transmisję światła. Poniżej znajduje się tabela ekspozycji pokazująca zależności mocy, gęstości i transmisji światła filtrów ND.

Współczynnik Gęstość Transmisja światła Liczba przysłon
C D = logC T = 1/C F = logC/log2
NDx2 ND 0.3 50% 1
NDx4 ND 0.6 25% 2
NDx8 ND 0.9 12,50% 3
NDx16 ND 1.2 6,25% 4
NDx32 ND 1.5 3,12% 5
NDx64 ND 1.8 1,56% 6
NDx100 ND 2.0 1% 6⅔
NDx128 ND 2.1 0,78% 7
NDx200 ND 2.3 0,5% 7⅔
NDx256 ND 2.4 0,39% 8
NDx400 ND 2.6 0,25% 8⅔
NDx500 ND 2.7 0,20% 9
NDx1000 ND 3.0 0,10% 10
NDx2000 ND 3.3 0,05% 11
NDx8000 ND 3.9 0,012% 13
NDx32000 ND 4.5 0,0031% 15
NDx64000 ND 4.8 0,0015% 16

Gęstości ND

Filtry zazwyczaj są numerowane ND2, ND4, ND8 itp. Te liczby oznaczają, ile światła odcina filtr. ND2 przepuszcza połowę dostępnego światła i dlatego jest odpowiednikiem 1 przysłony. Dla przykładu filtr o mocy NDx8 (skrócony zapis ND8) przyciemnia trzykrotnie (o 3 przysłony) , co oznacza, że w celu kompensacji ekspozycji należałoby wydłużyć czas naświetlania właśnie trzy razy – 3 przekręcenia pokrętłem czasu w aparacie.

A w oparciu o przysłony - filtr ND8 przyciemniający trzykrotnie ma gęstość ND 0.9 – przyciemnia o 3 przysłony, ponieważ ND 0.3 to jedna działka światła (jedna przysłona). Przy założonym filtrze ND8 / ND0.9 dla prawidłowej kompensacji ekspozycji należy ją podnieść o 3 działki światła – jeśli mamy ustawiony a aparacie skok przysłony o 1/3ev to 3 przekręcenia pokrętła przysłony to jedna działka światła, więc dla 3 działek będzie to 9 przekręceń.

Filtry fotograficzne w fotografii

Filtry regulowane szare

Ciekawym rozwiązaniem są filtry szare regulowane (z ang. variable lub fader), które nie mają stałego przyciemnienia, a mogą je stopniowo zmieniać. Dzieje się tak, ponieważ tak naprawdę są to dwa polaryzatory zamknięte w jednym filtrze i poprzez zjawisko polaryzacji krzyżowej – obracania się względem siebie tych dwóch płaszczyzn dochodzi do stopniowego ograniczenia światła aż do całkowitego przyciemnienia. Filtry te są bardzo przydatne w dynamicznie zmieniających się warunkach oświetleniowych lub gdy trzeba szybko dostosować się do zmiany światła w scenie, dzięki czemu nie trzeba ciągle zmieniać filtrów.

Do filmowania takie filtry są wręcz niezastąpione, ponieważ przy ograniczeniach związanych z trzymaniem stałego czasu naświetlania i w jasnych warunkach prawie niemożliwe staje się uzyskanie płytkiej głębi ostrości, a z założonym filtrem regulowanym wystarczy go odpowiednio przekręcić, by przyciemnić obraz i szerzej otworzyć przysłonę dla pożądanej głębi.

Wadą tych filtrów jest to, że działają dobrze tylko w określonym zakresie i przy zbyt mocnym skręceniu dochodzi do pojawienia się nieregularnego przyciemnia i ciemnego krzyża - efektu „X cross”. Dodatkowo im szerszy obiektyw, tym efekt ten pojawi się szybciej – czyli przy mniejszym skręceniu filtra.

Zobacz filtry szare regulowane.

Filtry fotograficzne w fotografii

Filtry połówkowe szare

Zwane także filtrami gradacyjnymi (GND – gradual neutral density), przyciemniają tylko na części swojej powierzchni, a w połowie są przezroczyste, dzięki czemu mogą zapewnić stopniowo zmieniający się gradient. Zwykle są w kształcie prostokąta, co ułatwia precyzyjne ustawienie przejścia gradacyjnego, ale dostępne są także w wersji okrągłej.

Filtry połówkowe szare pozwalają przyciemnić określoną część kadru, gdzie kompozycja ma różne stopnie jasności, np. różnica pomiędzy jasnym niebem a ciemną ziemią. Umożliwiają zrównoważenie ekspozycji obrazu i są wręcz niezbędne przy próbie wykonania zdjęcia w dynamicznie zmieniających się warunkach oświetleniowych jak zachód czy wschód słońca, dlatego najczęściej wykorzystuje się je do fotografowania krajobrazów.

Gęstość i rodzaje przejść gradacyjnych

Podobnie jak filtry pełne szare, filtry połówkowe również oznaczane są liczbami ND2, ND4, ND8 itp., z tym, że zwykle nie przekraczają one wartości ND32 / ND1.5 – czyli pięciu działek światła, ponieważ rzadko się zdarza, aby było potrzeba więcej do wyrównania różnicy ekspozycji.

Soft - miękkie, rozmyte przejście gradacyjne pomocne w sytuacjach, gdzie nie ma widocznej wyraźnej linii horyzontu lub wchodzą na nią większe elementy jak drzewa, góry, budynki.

Hard - twarde przejście gradacyjne stosowane w przypadku wyraźnie nakreślonej linii horyzontu z małymi przeszkodami np. nad morzem, a także w przypadku fotografowania na dłuższych ogniskowych.

Medium - średnio miękkie przejście gradacyjne będące kompromisem pomiędzy filtrami „Soft” i „Hard”. Na tyle miękkie i twarde aby wtopić niewielkie przeszkody na linii horyzontu.

Filtry fotograficzne w fotografii

fot. Ryszard Łomcnicki, zdjęcie wykonane przy użyciu filtra pełnego szarego ND3.0 oraz połówkowego szarego ND0.9 soft.

Very hard - bardzo twarde przejście gradacyjne stosowane w przypadku mocno kontrastowej i silnie nakreślonej linii horyzontu, szczególnie w krajobrazach morskich i w przypadku fotografowania na długich ogniskowych, ponieważ zmiękczają one gradację.

Reverve - odwrócone przejście gradacyjne, gdzie gradacja zaczyna się od góry filtra, kończy na środku. Do fotografowania krajobrazu z bardzo jasnym horyzontem, szczególnie przy zachodach i wschodach słońca.

Horizon - mocne przyciemnienie na niewielkiej części filtra, idealne rozwiązanie, kiedy w kadrze mamy skupione, silne i bezpośrednie światło. Świetnie sprawdzi w fotografowaniu wschodów i zachodów słońca.

Blender - przejście gradacyjne na całej długości filtra. Najczęściej używa się w sytuacjach złożonej linii horyzontu, aby całkowicie  ukryć przejście gradacyjne na zdjęciu np. w krajobrazie leśnym i fotografii wnętrz.

Filtry fotograficzne w fotografii
 

Filtry efektowe

Prócz standardowych, powszechnie używanych filtrów, istnieje wiele rodzajów o nietypowych efektach i przeznaczonych do specjalnych zastosowań jak fotografia w podczerwieni, nocna czy nawet słoneczna.

Zobacz filtry efektowe okrągłe oraz efektowe prostokątne.

Filtry nocne

Filtry te są specjalnie zaprojektowane do wykonywania zdjęć nocą. Zmniejszają zanieczyszczenia świetlne widoczne na nocnym niebie powstałe w wyniku emitowania sztucznego światła, szczególnie lamp miejskich. Przez zredukowanie żółto – pomarańczowych zafarbów, zdjęcia nocne nabiorą ładniejszych i lepiej odwzorowanych kolorów.

Filtr nocny może być z powodzeniem wykorzystywany między innymi w krajobrazie miejskim, plenerze, czy astrofotografii. Pozwoli uwydatnić gwiazdy, Drogę Mleczną czy zorzę polarną oraz znacznie skróci czas potrzebny na korekcje przebarwień w postprodukcji.

Filtry fotograficzne w fotografii

fot. Steven Morrison, filtr nocny Haida Clear-night NanoPro

Filtry Infrared (IR)

Filtry Infrared służą do fotografii w podczerwieni, co pozwala na uzyskanie bardzo ciekawych efektów jak np. zimowe pejzaże latem, gdzie cała zielona roślinność przybiera białych kolorów lub głębokie kontrastowanie fotografii czarno-białej.

Filtry IR blokują określone fale światła widzialnego i UV, a przepuszczają promieniowanie IR, co umożliwia uchwycić obraz tego, jak obiekt odbija lub transmituje światło podczerwone.

Filtry fotograficzne w fotografii

fot. Ryszard Łomnicki, zdjęcie wykonane przy użyciu filtra Haida IR720

Filtry / soczewki do makrofotografii

To ciekawe narzędzie, które potrafi zamienić standardowy obiektyw w obiektyw makro. Jest to możliwe, ponieważ po założeniu takiego filtra skraca się minimalna odległość ogniskowania. Dodatkowo stosując taką soczewkę na obiektywach makro, można jeszcze bardziej zwiększyć przybliżenie.

Filtry do fotografowania słońca

Są to super gęste filtry szare, które umożliwiają fotografowanie słońca bez ryzyka uszkodzenia sprzętu. Słońce jest wyjątkowo jasne i stale promieniuje szkodliwymi falami, jak ultrafiolet czy podczerwień, dlatego dbając o bezpieczeństwo warto zaopatrzyć się w dedykowane do tego celu filtry. Oczywiście cały czas trzeba pamiętać o zachowaniu ostrożności i mimo założenia takiego filtra, nie należy patrzeć bezpośrednio przez wizjer aparatu na słońce.

Dodatkową ciekawostką jest to, że tak mocne filtry można również wykorzystać do ekstremalnie długich ekspozycji.

Filtry gwiazdkowe

Filtry gwiazdkowe pozwalają uzyskać efekt rozbłysku tworząc wieloramienne gwiazdki w miejscach punktowego źródła światła. Intensywność i wygląd efektu zależą od odległości i siły źródła światła.

Filtry dyfuzyjne

Filtry te zmiękczają (rozpraszają) światło, czego skutkiem jest powstawanie efektu poświaty wokół punktowych źródeł światła i jasnych partii obrazu. Zmniejsza się delikatnie ostrość i kontrast, co nadaje obrazowi bardziej filmowego charakteru, zwłasza, że współczesne obiektywy i cyfrowe matryce produkują znacznie ostrzejszy obraz niż kiedyś. Przez zmiękczenie światła lepiej także wygląda skóra, szczególnie na twarzy - pory i zmarszczki się "wygładzają". 

Zobacz ofertę filtrów dyfuzyjnych.

Na co należy uważać przy filtrach fotograficznych?

  • Nie zawsze użycie filtra zapewni lepsze zdjęcia, wybieraj mądrze właściwe filtry do odpowiednich sytuacji
  • Staraj się nie używać wielu filtrów jednocześnie, każdy dodatkowy element optyki, przez który musi przejść światło, zwiększa prawdopodobieństwo pogorszenia jakości obrazu
  • Zwróć uwagę na powłoki, jakie posiada filtr, czy ułatwiają czyszczenie, czy są odporne na zarysowania, tłuste plamy itp., czy posiadają powłoki antyrefleksyjne – wszystkie te dodatkowe cechy nie tylko poprawią żywotność filtra, ale i jego użytkowanie
  • Zbyt wiele nakręconych filtrów okrągłych powoduje powstanie „tunelu”, który może wchodzić w kadr i skutkować pojawieniem się winietowania na szerszych ogniskowych (pamiętaj, ze filtry polaryzacyjne posiadają dwie ramki, przez co są grubsze niż normalne filtry)
  • Fotografując z filtrem pod światło istnieje zwiększone ryzyko powstania odblasków, szczególnie jeśli nie posiada on żadnych powłok antyrefleksyjnych
Filtry fotograficzne w fotografii

fot. Ryszard Łomnicki, zdjęcie wykonane przy użyciu filtra pełnego szarego ND1.8 oraz połówkowego szarego reverse ND0.6

Podsumowanie

Filtry fotograficzne potrafią bardzo urozmaicić nasze zdjęcia i filmy oraz przynieść wiele radości podczas korzystania z nich. Dodatkowo pozwalają od razu zobaczyć gotowe efekty bez konieczności siadania do komputera i próby odtworzenia zastanego klimatu w chwili robienia zdjęcia. Tańsze filtry są dobre do rozpoczęcia zabawy i poeksperymentowania, jednak jeśli chcesz uzyskać jak najlepszą jakość i profesjonalnie podejść do tematu, warto troszkę więcej zainwestować i cieszyć się dobrym sprzętem przez wiele lat, bo jak to w fotografii bywa, kto tanio kupuje, kupuje dwa razy ;)

Galeria
Ostatnio oglądane

Najczęściej oglądane